Gedienstig was Corien. Geboren als oudste van een druk gezin. Stond altijd klaar voor iedereen. Want als ze voor anderen zorgde, zorgde ze eigenlijk voor zichzelf. Verdiende ze haar bestaansrecht. Kon ze er zijn, in haar hulp voor anderen. Ook op haar werk stond ze altijd klaar voor iedereen, totdat ze steeds meer klem liep, omdat ze tegen te veel dingen ‘ja’ had gezegd. Ze veranderde in een teruggetrokken, mopperende vrouw. Met in haar hoofd die ene vraag: wie zorgt er nu eindelijk eens voor mij?

Ken je dat verlangen: dat het fijn zou zijn als iemand voor je zorgt? Zodat je even tot rust kunt komen, terwijl iemand anders de verantwoordelijkheid draagt? Heb jij ook de neiging om het belang van anderen voorrang te geven op wat je eigenlijk zelf nodig hebt? Ben je benieuwd waar deze gewoonte vandaan komt?

Allereerst ben je waarschijnlijk diep van binnen trots op je betrouwbaarheid. Dat anderen je waarderen omdat je een aanpakker bent, bereid bent net dat stapje extra te doen. Voor jou is het heel gewoon om de belangen van anderen prioriteit te geven. Op jou kun je bouwen. Je bent een rots in de branding. Iets niet doen wat je beloofd hebt, wil jij niet op je geweten hebben. Je weet hoe belangrijk het is dat anderen hun werk kunnen blijven doen. En daar faciliteer je graag bij.

Je staat anderen in de weg

Jouw werkhouding is heerlijk voor anderen. Laten we dat vooropstellen. Je levert wat je belooft en je verzet bergen. So far so good. Maar er zijn ook nadelen. Allereerst voor jezelf. Neem je op tijd je rust? Gun je het anderen om voor jou te zorgen, zodat je een beetje kunt bijkomen? Heb je contact met jezelf? Hoor je jouw eigen lichaamssignalen, voel je jouw eigen behoeften? Om naar de wc te gaan? Op tijd te eten en te drinken? Pauze te nemen? Te zeggen dat je ergens geen zin in hebt? Weet je dat het voor anderen heel lastig is als jij niet weet wat jouw behoeften zijn? Ze kunnen jou niet blij maken als je hun niet laat weten waar je blij van wordt. En als je, om je niet kwetsbaar te voelen, jouw wensen formuleert als een soort eis, is het niet meer leuk om het te geven.

Een ander nadeel is dat je anderen in de weg staat zichzelf goed te ontwikkelen, het uiterste uit zichzelf te halen. Als jij namelijk in jouw ik-regel-het-wel-stand staat, hebben anderen, die wat bedachtzamer zijn of meer houden van spontaniteit, geen kans om taken naar zich toe te trekken. En dus kunnen ze bepaalde taken niet leren, of ze leren niet op zichzelf te vertrouwen, waardoor ze zich nu misschien onnodig onzeker voelen.

En er is nog een nadeel. Als je onbewust het gevoel hebt dat je iets beter kunt en doet dan anderen, ontstaat er vaak afstand tussen jou en de anderen. Enerzijds verlang je misschien naar verbinding, anderzijds voelen de anderen jouw oordeel dat ze niet snel, slim en handig genoeg zijn, waardoor ook zij afstand nemen en zich misschien wat ongemakkelijk voelen in jouw nabijheid. Waardoor jij niet de verbinding krijgt die jou zo goed zou doen. Want in die verbinding zit wederkerigheid: fijn dat je voor mij zorgt, zal ik nu voor jou zorgen?

Als kind leerde je anderen scannen

Ooit heb je waarschijnlijk geleerd dat jij je het veiligst voelde als je jouw omgeving goed in de gaten hield en aan andermans behoeften voldeed. Zodat de anderen in je omgeving voorspelbaar werden, blij waren, niet verdrietig werden, niet boos deden, je complimentjes gaven of gewoon aardig tegen je deden. Je deed dat volledig onbewust, en tegelijkertijd ontwikkelde je een belangrijk talent: de behoeften van anderen inschatten. Helaas had het kind in jou ook eigen gevoelens, maar het was soms lastig die te combineren met de behoeften van anderen. Dus die stopte je weg, zodat je deze niet voelde. Een geweldige overlevingsstrategie van een kind. Op dat moment een heel gezonde oplossing. Want een kind wil zich veilig voelen, en dat lukte op jouw manier het best. Maar…

Helaas zeulen we onze overlevingsstrategieën van vroeger vaak mee in ons volwassen leven. En daar zijn ze helemaal niet meer functioneel. Daar hinderen ze ons om verbinding met anderen te voelen en om goed voor onszelf te zorgen.

[intermezzo:1]

In het volwassen leven is het normaal dat we naar onze wensen en verlangens leren luisteren. Die brengen ons bij vreugde en geluk. Dat begint met luisteren naar onze eigen behoeften. En dat kan lastig zijn. Want als je luistert naar je eigen behoeften, kom je misschien in conflict met de behoeften van anderen. Je moet je als het ware ‘schuldig maken’ aan de teleurstelling van iemand anders. Door steeds de belangen van anderen centraal te stellen, bleef je als het ware ‘onschuldig’.

Als je voor jezelf gaat zorgen, mag je gaan luisteren naar je gevoel en je verlangens. Dat kan gaan om verdriet, machteloosheid of je innerlijke pijn. Ongemakkelijke gevoelens. En juist het verdragen van ongemakkelijke gevoelens heb je waarschijnlijk nog niet zo goed geleerd. Als je je richt op anderen, hoef je niet te voelen wat zich afspeelt in je eigen lichaam. Maar als je leert luisteren naar je gevoel en daardoor beter leert aangeven wat je nodig hebt, voel je je vaker blij en krijg je diepere contacten met anderen. Je krijgt meer veerkracht als het leven tegenzit. Daarom een vraag aan je:

Wil je dienstbaar zijn of gedienstig?

Bij gedienstigheid laat je de belangen en wensen van anderen voorgaan op die van jezelf. Je cijfert jezelf weg en neemt onbewust verantwoordelijkheden op je die eigenlijk niet van jou zijn. Je voelt vaak een bepaalde onvrede en onvoldaanheid, ondanks al je harde werken.

Bij dienstbaarheid wil je graag een bijdrage leveren aan het leven van anderen én ben je tegelijkertijd in staat goed te zorgen voor je eigen behoeften en verlangens. Je durft verantwoordelijkheid te nemen en deze, waar nodig, terug te leggen, omdat deze niet bij jou hoort of omdat je het er niet bij kunt hebben.

Als je de verantwoordelijkheid voor jezelf gaat dragen, kom je lastige vragen tegen, zoals: mag ik me ontspannen en gelukkig voelen, ook als anderen hard aan het werk zijn? Het antwoord is natuurlijk ja. Zeker in het begin zal het ongemakkelijk voelen om schuldgevoel te ervaren als je kiest voor je eigen belangen. Ik beloof je dat dit gevoel minder wordt naarmate je vaker oefent. Jouw lichaam verdient namelijk rust en ontspanning.

[intermezzo:2]

En er is nog iets. Jij bent niet verantwoordelijk voor het geluk van anderen. Die last kun jij niet dragen, die last kan niemand anders dragen. Je mag een ander geluk gunnen, maar hij zal zichzelf moeten helpen gelukkig te zijn. Net zoals jij de enige bent die verantwoordelijk is voor jouw geluk. Anderen kunnen daaraan bijdragen. Dat doen ze graag als jij bereid bent goed voor jezelf te zorgen. En daarmee jouw volwassen plek in de wereld gaat innemen. Dienstbaar en gezond.

Je gaat dan ook leren om echt te ontvangen van anderen, zonder dat je per se iets terug kunt doen. En daarmee geef de je ander weer een geschenk: jouw dankbaarheid. Langzamerhand leer je de zorg van anderen te ontvangen die al lang voor je beschikbaar was, maar waarvan je niet had geleerd hoe je deze kon ontvangen.

Wil je hiermee aan de slag? Schakel dan een goede coach of psycholoog in of lees boeken die over dit thema gaan. Ik werd geïnspireerd voor dit artikel toen ik het boek De fontein van Els van Steijn las.

Gerda Bos is coach, psycholoog, relatietherapeut en trainer.

Meer weten?

Meld je aan voor de Workshopdagen, met workshops als ‘Positieve en praktische psychologie’ en ‘Overprikkeling de baas’.

Een ex-commando en een psycholoog vertellen hoe je jezelf mentaal weerbaar maakt.

Neem de regie in 2021: de adviezen van experts.