Een krachtige, onafhankelijke vrouw. Dat was de eerste indruk van coach en psycholoog Roos Woltering toen ze haar cliënt ontmoette, we noemen haar Lisa. “Lisa had burn-outgerelateerde klachten, op haar werk was ze ver over haar grenzen gegaan. Ze kende geen andere optie dan alsmaar harder knallen, alsof ze continu in gevecht was. Op een cognitief niveau kon ik haar wel bereiken. Ze was bereid en in staat om haar patroon zonder weerstand te bekijken. Maar haar gevoel kwam niet mee, het leek te stokken bij haar nek. Tijdens het praten kon ze nauwelijks contact maken met haar lichaam.”

Het lichaam spreekt een eigen taal. Roos koos voor een onorthodoxe interventie: boksen. Meervoudig karatekampioen, kickbokser en coach Robin van Soolingen gebruikt het spanningsveld van raken en geraakt worden als ingang voor persoonlijke groei. Waar Roos een sessie begint met praten, opent Robin met een duw. “Een duwtje is aanvankelijk genoeg. Dan observeer ik wat er gebeurt in het contact. Als het lichaam schrikt, laat het direct zien welk defensiemechanisme de controle overneemt. Met een paar gerichte vragen creëer ik bewustzijn. Daarna sparren we verder. Zo scheppen we samen een perspectief naar voren.”

Robin van Soolingen (rechts)

Het lijkt een contradictio in terminis, maar voor Robin is boksen een uiting van empathie. “Voor mij is sparren een manier van contact maken, dat is alleen mogelijk met empathie.” Dat neemt niet weg dat de bokskampioen zijn slagkracht soms functioneel inzet. “BAM. In 1 klap dichter bij jezelf’, smasht hij op zijn homepage. Klare taal. Eenmaal begonnen mag je weer stoppen, maar je moet zelf aangeven wanneer. Een confronterende les in begrenzing.

Angst in de ring

Met gebalde vuisten stond Lisa tegenover de kampioen. Roos keek toe vanaf de zijlijn. Ze zag gebeuren wat ze vooraf vreesde. “Robin dreef Lisa de hoek in. Maar ze gaf geen stopteken, kansloos als ze was. Vanaf de zijlijn voelde ik een plaatsvervangende paniek opkomen. Toen stopte Robin: ‘Hoe is het nu met je?’ Maar Lisa gaf geen krimp, bleef rationeel, terwijl haar lichaam zichtbaar angst uitstraalde.”

Robin hervatte het sparren, maar ditmaal ging hij er vol in. Roos: “Robin liet Lisa letterlijk alle hoeken van de ring zien, overigens zonder kracht, maar door haar met snelheid steeds een stap voor te zijn. Ook deze klus was veel te groot voor haar. En net als op haar werk was stop zeggen geen optie. Ontroerd keek ik naar de wanhopige strijd van het kleine meisje in Lisa dat vocht om zich staande te houden. Nadien deelde ik mijn eigen emoties met haar. Pas toen ze mijn compassie voor haar zag, voelde ze in haar lichaam wat er gebeurd was. Ze begon hard te huilen. De weerstand in haar lichaam brak. Ineens voelde ze hoe moe ze was.”

Precies die bewustwording wilde Roos bewerkstelligen. Waar lichaam en geest elkaar treffen, krijgt heelheid een gezicht. In de gesprekken die volgden, kon Lisa het cognitieve en het lichamelijke beter integreren. “Ze zag in dat vechten niet altijd de beste strategie is”, vertelt Roos. “Het drong tot haar door dat ze ook mag vluchten. Daarbij zag ze in dat hulp vragen een vorm van zelfzorg kan zijn. De sleutel tot verandering had ze nu zelf in handen.”

Schaamte en schuld

Roos maakt ook in haar groepstrainingen gebruik van Robins boksinterventies. Voor menig ondersteuner zou een robbertje sparren met Robin weleens zinvol kunnen zijn. Typische ondersteunerthema’s als grenzen bewaken en een eigen plek innemen worden dan fysiek voelbaar. Robin: “Zelfs in de boksring willen pleasers hun sparringpartner nog een plezier doen. Ze meppen vaak een gat in de lucht om de ander maar niet te hoeven raken. Nog liever incasseren ze zelf de klappen. Schaamte en schuld voeren de boventoon. Daarbij spreekt hun lichaamshouding boekdelen: adem inhouden, geen rust nemen, geen plaats innemen, emoties weglachen.

“Ik benader hen met compassie, in het besef dat dienstbaarheid een enorme kwaliteit is. Maar dienstbaarheid is iets anders dan onderdanigheid. Het is een keus die je maakt vanuit autonomie, en autonomie versterk ik door met mensen te onderzoeken hoe ze hun plek innemen en welke keuzen ze hierin hebben. Grenzen aangeven is daar een onderdeel van.”

Roos Woltering

Soms zegt een groepslid ineens: ik stop ermee. “Dat vind ik supergoed”, zegt Robin. “Je kunt eindeloos theoretisch praten over begrenzing, maar pas als je het voelt in je lichaam, wordt het reëel. Dan kun je er vervolgens weer over nadenken, maar vanuit een ander bewustzijn.”

Waar Robin de dans tussen lichaam en geest met een harde rechtse behandelt, zet Lotte Willemsma daadwerkelijke dans in. Al is dans een ruim begrip. De danstherapeute, lichaamswerker en coach onderzoekt alle fysieke uitdrukkingen van de innerlijke beleving. Haar lijfspreuk is een citaat van danser en schrijver Peggy Hackney: ‘The essence of movement is change.’

[intermezzo:1]

Lotte vergelijkt het proces van traumaverwerking met dat bij dieren. “Bij een reactie op gevaar wordt er veel energie opgebouwd in het lichaam om te kunnen reageren op de situatie, en te kunnen vechten, vluchten of bevriezen. Dit gebeurt instinctief vanuit ons reptielenbrein. Dieren schudden opgebouwde energie van zich af om weer in balans te komen. Maar mensen kunnen reflecteren. Dat is een mooi gegeven, maar als er daardoor geen ontlading plaatsvindt, dan blijft deze spanning in het lichaam aanwezig. Die opgekropte spanning beïnvloedt het denken en omgekeerd, met een negatieve spiraal als gevolg. Daarom creëer ik altijd eerst een veilige omgeving. Pas dan durven cliënten diep te ontspannen.”

Tijdloze capsule

Net als Robin zet Lotte het lichaam in om zelfbewustzijn te vergroten. Maar plaagstootjes uitdelen doet ze niet. Integendeel, ze geeft ruimte aan het uiten van authentieke impulsen. Zoals bij dat jongetje dat bij binnenkomst zwijgend tegen de muur ging zitten. Een primaire bevriesreactie. “Ik koos voor de interventie om naast hem te gaan zitten zonder iets te zeggen. Zo zaten we zwijgend in dezelfde bubbel.

“Spontaan gebeurde er iets in de interactie. Het is dat magische moment dat ik geregeld ervaar, ik noem het de tijdloze capsule. Op dat moment vallen onderlinge verhoudingen weg, er is geen cliënt meer en geen therapeut, we zijn samen in de ruimte. Dan ontstaat de veiligheid die nodig is om een volgende interventie te kunnen doen. Zo ook bij het jongetje, hij durfde zijn spanning los te laten. Precies daarvoor doe ik dit werk.”

Lotte Willemsma. Foto: Malou ter Horst

Roos zette Lotte meermaals in voor haar trainingen. “Cursisten vertellen verhalen, maar het is belangrijk dat ze die doorvoelen”, legt Roos uit. “Je eigen verhaal bewonen, noem ik dat. Lotte creëert de veiligheid daarvoor.” Zo speelde Lotte met het thema ruimte innemen. Daarvoor creëerde ze twee fictieve ruimten in de zaal: het podium, waar je jezelf mag laten zien, en de coulissen. Cursisten mochten zelf bepalen waar ze gingen staan en hoelang.

Interessante patronen werden zichtbaar, vertelt Lotte: “Sommige mensen wilden de deur kunnen zien, uit veiligheid, controle en soms onbewust om te kunnen vluchten. Anderen wilden niks zien, met het gezicht tegen de muur. Een vrouw nam pontificaal plaats op het podium, ze nam de hele ruimte in, waardoor de anderen zichtbaar kleiner werden. Die patronen onderzochten we. Roos borduurde daarop voort met gesprekken.”

Lotte legt een link met de actualiteit als het gaat om lichaamsbewustzijn. “Het coronavirus dwingt ons om bezig te zijn met onze gezondheid en dus te luisteren naar de signalen van ons lichaam. Een simpel kuchje leidt al tot ongerustheid. Bovendien, door de anderhalvemeterregel zijn we ons in de supermarkt ineens veel meer bewust van de aanwezigheid van anderen, en ook van onze eigen grenzen. Meer dan voorheen maak ik voelbaar contact met onbekenden. Heel fascinerend vind ik dat.”

Lees ook:

Mensen die tegen een burn-out aan zitten, denderen maar door. Ze gaan continu over hun eigen grenzen heen en zijn het overzicht kwijt. Hoe krijg je de grip op je werk weer terug?

Als werk en privé kriskras door elkaar lopen, gaat het brein primair reageren. Met toenemende stress wordt helder denken steeds moeilijker. Zo vind je weer overzicht.

Meer de diepte in? Op het opleidingenplatform van Management Support vind je trainingen als Positieve praktische psychologie en Slim omgaan met gedoe.